Woensdag 8 januari 2020 – Iran bestookte woensdagochtend twee bases van de door de VS geleide coalitie in Irak met een twintigtal raketten. Dat was wraak voor de moord op de invloedrijke Iraanse generaal Qassem Soleimani van vorige week vrijdag. Als vergeldingsactie lijkt de Iraanse aanval mild: er lijken geen slachtoffers te zijn gevallen. Wat zit er achter de raketaanval?
In het kort
Iran bestookt twee bases van door VS geleide coalitie in Irak met raketten
Geen slachtoffers bekend, maar Iraanse staatstelevisie claimt tientallen doden
Amerikaanse president Trump komt woensdag met verklaring
Spanningen tussen VS en Iran geëscaleerd na Amerikaanse aanslag op Iraanse generaal Soleimani in Bagdad
Soleimani was populair in Iran en gold als een iconische beschermer van het land
“De meedogenloze wraak van de Revolutionaire Garde is begonnen”, kondigde het militaire elitekorps van Iran woensdag aan op de berichtenapp Telegram, nadat een twintigtal raketten in de vroege ochtenduren twee bases van de door de VS geleide coalitie in Irak hadden getroffen.
Bronnen zeggen dat de Amerikanen tijdig op de hoogte waren van de naderende projectielen. Voor zover bekend vielen er geen slachtoffers.
“Niet mild, maar berekend”, corrigeert Peyman Jafari, Irandeskundige aan de Universiteit van Amsterdam. “Enerzijds heeft deze actie Iran wraak laten nemen. Zo voldoet het regime aan de roep om vergelding in Iran zelf. Symbolisch is dat dit gebeurt door de Revolutionaire Garde zelf en niet door pro-Iraanse milities. En dat het wordt uitgevoerd met raketten die in Iran zijn gemaakt. De boodschap is: dit doen we zelf, met onze kennis en onze wapens.”
De Iraniërs zijn niet uit op een conventionele oorlog met de VS. Daar zouden ze niet als winnaar uitkomen. “Ze hebben de Amerikanen nu gewaarschuwd, zonder Amerikaanse doden. Als er tientallen Amerikanen waren gesneuveld, was de VS gedwongen geweest Iraans grondgebied aan te vallen.”
Trump is aan zet
Dat is volgens Jafari de andere zijde van de berekening door Teheran: de bal ligt nu bij Trump. “Hij moet kiezen of hij gaat escaleren of de-escaleren. Als hij voor die laatste optie kiest, moet hij tegen zijn achterban zeggen: ‘Nee, jongens, we gaan niet aanvallen, want dit was niet zwaar genoeg.'”
Politiek gezien is dat een gecompliceerde boodschap. Veel van de aanhangers van de Amerikaanse president zijn wars van nieuwe militaire avonturen in het buitenland en al helemaal in het Midden-Oosten. Trump werd deels verkozen vanwege zijn belofte de Amerikaanse betrokkenheid bij ‘oorlogen zonder einde’ te beëindigen. Tegelijkertijd wakkert de Iraanse vergeldingsactie de roep om bloed onder zijn havikachtigere volgelingen aan.
Na de moord op Soleimani liet Trump weten dat Iran moet oppassen. De Amerikanen zouden de vinger op de trekker hebben om 52 doelen in Iran, inclusief cultureel erfgoed, te bestoken als Teheran zou terugslaan voor de dood van de gevierde generaal. Die aankondiging liet echter vrijwel meteen zien dat het Witte Huis verdeeld is: defensieminister Mark Esper zei dat het vernietigen van erfgoed geldt als oorlogsmisdaad en hintte erop dat de Amerikaanse strijdkrachten een dergelijk bevel niet zouden uitvoeren.
Heeft de Amerikaanse president wel zin in een oorlog?
In het licht van zijn eerdere dreigement was de reactie van de Amerikaanse president op de Iraanse raketaanvallen woensdagochtend bedeesd te noemen. “Alles is wel!”, schreef hij op Twitter. “Raketten gelanceerd vanuit Iran op twee militaire bases in Irak. Evaluatie van slachtoffers en schade vindt nu plaats. Tot dusver alles goed! We hebben het machtigste en best bewapende leger ter wereld, met afstand! Ik zal morgenochtend met een verklaring komen.”
Het duidt erop dat Trump uit is op de-escalatie, zegt Jafari. “Niet omdat hij opeens een redelijk man is geworden, maar omdat het vooruitzicht van een echte oorlog hem heeft doen realiseren dat hij geen bredere strategie voor Iran heeft. Want waar wil hij nu precies heen? Hij heeft de spanning zo opgevoerd, dat de enige overgebleven volgende stap een oorlog zou zijn.”
Iraanse roep om wraak voor nu beantwoord
Voor Teheran lijkt het bestoken van de twee bases in Irak voorlopig voldoende, zegt de Irandeskundige. Iraanse staatsmedia bleven woensdag beweren dat de raketaanvallen tientallen slachtoffers hadden geëist. Zelfs als die onwaarheid niet houdbaar blijkt, is er een tweede benadering voorhanden.
Jafari: “Het regime verklaart dat het de zoetste wraak is als de Amerikanen weggaan uit Irak. Als dat gebeurt, heeft Iran uiteindelijk toch heel veel bereikt. Ze zijn altijd bang geweest dat die Amerikaanse troepen in Irak een bedreiging vormden. Je moet niet vergeten dat het buurlanden zijn; stel je voor dat er Iraanse troepen in Mexico waren gestationeerd.”
Die zoete wraak lijkt tot op zekere hoogte binnen handbereik. Iran heeft grote invloed in Irak, zowel op economisch als religieus en politiek gebied. Het helpt Bagdad bij de wederopbouw na de val van het territoriale kalifaat van Islamitische Staat en voorziet sjiitische politieke bewegingen en milities van steun en sturing.
Amerikaanse positie in Irak verder verzwakt
De dood van Soleimani, het ‘meesterbrein’ achter de groeiende invloed van Iran in de regio, lijkt de Amerikaanse positie in Irak eerder te hebben verzwakt dan versterkt. Het Iraakse parlement, woest over de Amerikaanse schending van de Iraakse soevereiniteit, nam afgelopen zondag een niet-bindende resolutie aan die alle buitenlandse militairen de opdracht geeft uit Irak te vertrekken. Ook de Iraakse premier Adel Abdul Mahdi riep de Amerikanen dinsdag op hun biezen te pakken.
Daarbij moet wel worden opgemerkt dat de stemming in het parlement werd geboycot door soennitische en Iraaks-Koerdische politici, die vrezen voor instabiliteit en sjiitische dominantie en dat Abdul Mahdi als demissionair premier op weg naar de uitgang is.
Een terugtrekking van alle buitenlandse troepen uit Irak zou dat olierijke buurland niet automatisch in de schoot van Teheran werpen, zegt Jafari. “Als de Amerikanen weg zijn, zul je zien dat ook de verschillen binnen Irak weer naar boven komen. Heel veel Irakezen hebben ook kritiek op de Iraanse invloed. Het is niet zo dat Iran de volledige controle over de Irakezen heeft, die spelen zelf ook een belangrijke rol.”
– Door: Matthijs le Loux
Beeld: Reuters-