Donderdag 08 april 2021- Bij de verdeling van zijn vaccins dreigt het Covax-initiatief van de WHO de Caraïbische landen links te laten liggen. Met een dodentol dat met de dag toeneemt, sluiten ze nu zelf deals met landen die wél bereid zijn om hun vaccins te delen. China, Cuba, India en Rusland zien zo hun kans om hun invloed in de regio te vergroten. ‘De landen die nu de rest van de wereld vergeten, zullen hun beleidskeuze als een boemerang in het gezicht terugkrijgen.’

Op donderdag 11 februari landde op de internationale luchthaven van Suriname een vliegtuig met een lading AstraZeneca-vaccins. Voor het oog van de camera nam Amar Ramadhin, Surinaams minister van Volksgezondheid, een doos met 1000 dosissen in ontvangst. Zijn mondkap verborg zijn glimlach, maar zijn stralende ogen spraken boekdelen.

De levering van de eerste vaccins is een mijlpaal voor Suriname. Het Zuid-Amerikaanse land heeft 400.000 vaccins nodig om de gewenste groepsimmuniteit te bereiken, maar slaagt er nauwelijks in om zelfs dat luttele aantal aan te kopen. En dat terwijl verschillende rijke landen genoeg dosissen hebben gereserveerd om de eigen bevolking meerdere malen te vaccineren.

Het Covax-debacle- In de huidige vaccinrace blijft er nog maar weinig over van de saamhorigheid waarmee de coronapandemie was begonnen. Veel (kleine) ontwikkelingslanden blijven met lege handen achter en moeten met lede ogen aanzien hoe rijke landen de beschikbare dosissen opkopen. Slechts 18 van de 72 landen die interesse toonden voor de eerste distributieronde van Pfizer-vaccins werden geholpen.

Nochtans was het Covax-programma van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in het leven geroepen om precies dát te voorkomen. Dankzij het programma zouden ruim één miljard dosissen worden gereserveerd voor 92 lage- en middeninkomenslanden. Die zouden zo ongeveer 20% van hun bevolking kunnen vaccineren.

In december 2020 deed Suriname een aanbetaling van 750.000 euro aan Covax. Dat is op zich een behoorlijke som voor een land met een economie in vrije val. Covax beloofde dat een eerste lading Pfizer-vaccins in de eerste week van februari in Suriname zou aankomen.

Maar op 2 februari kreeg het land plots te horen dat het niet langer in aanmerking komt voor de Pfizer-vaccins, maar ‘ergens in het eerste kwartaal van 2021’ een lading vaccins van AstraZeneca mag verwachten. Een exacte leveringsdatum werd niet meegedeeld.

Suriname is overigens niet het enige land dat achter het net vist. Slechts 18 van de 72 landen die interesse toonden voor de eerste distributieronde van Pfizer-vaccins werden geholpen. Geen enkel Caraïbisch land behoorde tot die lucky few.

De Pan-Amerikaanse Gezondheidsorganisatie (PAHO) meldde bovendien dat de leden van de Caricom (de Caraïbische gemeenschap, red.) minder dosissen AstraZeneca-vaccins zullen ontvangen dan ze hadden besteld. En dat terwijl ze die in sommige gevallen ook al hadden betaald via het Covax-programma. Voor de Caricom-landen is de maat vol, ze nemen het heft nu zelf in handen.

Bevriende naties- Voor de levering van COVID-19-vaccins kijken de Caricom-landen nu voornamelijk in de richting van China, Cuba, India en Rusland. ‘Wij willen net als de rest van de wereld groepsimmuniteit bereiken’, zegt George Brathwaite, politicoloog tevens docent aan de Universiteit van West-Indië in Barbados.

Binnen de Caricom lijkt het eiland Barbados een voortrekkersrol spelen in het binnenhalen van vaccins. ‘Al sinds het begin van de pandemie volgen wij de ontwikkelingen rond de distributie van vaccins op de voet. Toen we merkten dat landen begonnen te hamsteren, schakelde Barbados meteen de hulp in van bevriende naties om te voldoen aan de behoefte van de regio’, legt Brathwaite uit. Zuid-Amerikaanse landen wachten niet op goedkeuring van de WHO.

Met succes. Op 9 februari nam Barbados een donatie van 100.000 AstraZeneca-vaccins uit India in ontvangst. Die deelde het eiland op zijn beurt meteen met enkele bevriende Caricom-landen, zoals Suriname. Maar ook andere Zuid-Amerikaanse landen blijven allerminst bij de pakken zitten. Ze beroepen zich in steeds grotere mate op partnerlanden die nu al vaccins kunnen leveren en wachten daarvoor niet op goedkeuring van de WHO.

Op 9 februari ging onder meer Peru aan de haal met zo’n 300.000 Chinese Sinopharm-dosissen en sloten ook Chili en Brazilië miljardendeals met China. De Aziatische grootmacht beloofde ook het Caraïbische gebied te voorzien van vaccins.

Het geld om deze vaccins te kopen, komt voor een deel uit China zelf. In juli vorig jaar bood het land zijn Latijns-Amerikaanse bondgenoten een lening aan van 1 miljard Amerikaanse dollar voor de toegang tot zijn vaccins.

Daarnaast laat India zich in Latijns-Amerika opmerken met de levering van AstraZeneca-vaccins. Die aanpak kadert in het Vaccine Maitri initiative, waarmee het land zijn grote productiecapaciteit wil delen met ‘de hele mensheid’. Ten slotte beloofde ook Rusland al miljoenen dosissen van zijn Sputnik V-vaccin aan Argentinië, Bolivia, Paraguay en Venezuela.

Protest- Met een resolutie, op 17 februari ingediend bij de Organisatie van Amerikaanse Staten, tekende de Caricom officieel protest aan tegen de manier waarop de wereldwijde distributie van vaccins verloopt. Ze uitte haar grote bezorgdheid over het feit dat ontwikkelde landen minder dan 15% van de wereldbevolking vertegenwoordigen, maar wel al meer dan 50% van de meestbelovende kandidaat-vaccins hebben opgekocht. ‘Hoewel we leven in een wereld van onderlinge relaties worden kleine landen en ontwikkelingslanden snel vergeten.’

Ook Suriname — sinds 1995 lid van de Caricom — ondertekende de resolutie. ‘Wij willen vooral meer transparantie en duidelijkheid over de werkwijze van Covax. Door de hoge vraag van rijke landen komt de productie onder druk te staan. Daardoor moeten wij niet alleen langer wachten, maar worden de dosissen ook steeds duurder’, zei minister van Volksgezondheid Amar Ramadhin.

Eerder riep de Caricom de WHO al op tot de organisatie van een wereldtop. Zo wil ze de toegang en distributie van de COVID-19-vaccins bespreekbaar maken. ‘Het is voor kleine landen moeilijk om de concurrentie op de markt te slim af te zijn, maar door het internationale verkeer is het absoluut noodzakelijk dat we dringend toegang krijgen tot de vaccins’, staat er in het statement.

Tot een wereldtop kwam het niet. Wel uitte Tedros Adhanom Ghebreyesus, directeur-generaal van de WHO, een week later felle kritiek op de ‘ik-eerst-mentaliteit’ van rijke landen in de race om de beste vaccins.

‘Hoewel we leven in een wereld van onderlinge relaties worden kleine landen en ontwikkelingslanden snel vergeten. Rijke landen zijn zich niet bewust van de schade die ze daarmee aanrichten’, zegt Brathwaite.

Volgens de politicoloog uit Barbados zullen de landen die nu de rest van de wereld vergeten hun beleidskeuze als een boemerang in het gezicht terugkrijgen. ‘De wereld waarin we leven is zo onderling met elkaar verbonden, dat de westerse landen wel tot inzicht moeten komen. Want om zelf veilig te zijn voor het virus, moet de rest van de wereld dat ook zijn’, zegt Brathwaite.

Economische hartstilstand-  Sinds het begin van de pandemie stierven in Latijns-Amerika meer dan 600.000 mensen aan de gevolgen van COVID-19. Dat is na Europa het hoogste sterftecijfer. De grootste landen, zoals Brazilië en Mexico, hebben het hoogste dodentol. Maar ook landen met een kleinere bevolking, zoals Panama en de Dominicaanse Republiek, hebben het zwaar te verduren.

Maanden van strenge lockdowns en gesloten grenzen legden bovendien de door toerisme gedreven economie in het Caraïbisch gebied helemaal lam. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) spreekt van ‘een economische hartstilstand’ in de regio.

Met maar 35,2 miljoen gereserveerde dosissen voor heel Latijns-Amerika zal Covax – ook als het WHO-programma zijn doelstelling haalt – amper vijf procent van de 630 miljoen inwoners van een vaccin kunnen voorzien. Door de beperkte productie kan het tot 2024 duren, voordat veel lage-inkomenslanden voldoende vaccins hebben om hun bevolking volledig te vaccineren.

‘De druk die we voelen, komt juist van de landen die ons willen doen twijfelen aan de intenties van China.’

Dat de grootmachten China en Rusland van deze situatie gebruikmaken om hun (politieke) relaties in de regio te versterken, is volgens Brathwaite een logisch gevolg van wat de afgelopen jaren al was ingezet. Met de bouw van ziekenhuizen en infrastructurele megaprojecten gooide vooral China de voorbije tien jaar hoge ogen op de Caraïbische eilanden.

‘China was er voor ons toen de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk hun handen van ons af hielden’, zegt Brathwaite. Hij voegt eraan toe dat ook de rol van Cuba in de huidige gezondheidscrisis niet onopgemerkt blijft.

‘De band met Cuba was altijd al sterk, maar sinds de uitbraak van de pandemie is die nog hechter geworden. Honderden Cubaanse artsen en verpleegkundigen werden naar verschillende Caraïbische landen uitgestuurd om te helpen in ziekenhuizen. Daarvoor is de Caricom uiteraard dankbaar’, aldus Brathwaite.

Dat de westerse landen, met de Verenigde Staten op kop, een waarschuwend vingertje opsteekt nu China in het Caraïbische gebied zijn invloed vergroot, noemt Brathwaite ‘bijna absurd’. ‘Wij ervaren geen druk vanuit China. De druk die we voelen, komt juist van de landen die ons willen doen twijfelen aan de intenties van China. Maar al wat de VS voor ons doen, is veel beloven zonder de daad bij het woord te voegen’, zegt Brathwaite.

Waar is Amerika?- ‘Dat we samenwerken met China en Cuba betekent niet dat hulp uit andere landen niet meer welkom is’, zegt Brathwaite. Door iedereens hulp te aanvaarden, spelen de kleine landen in het Caraïbische gebied doelbewust een grote rol in de geopolitieke spanningen tussen grootmachten China en de VS. Zij weten dat door China’s hulp te aanvaarden, de VS ook in actie komen.

Met Joe Biden in het Amerikaanse Witte Huis verwacht Brathwaite een betere Amerikaanse vertegenwoordiging in het Caraïbisch gebied. Margaret Myers, directeur van het Amerikaanse Programma Azië en Latijns-Amerika, liet eerder al optekenen dat ‘Biden het aanzien van de VS in de regio opnieuw zal opbouwen’. Dat zal de nieuwe president onder meer doen met een agenda ‘die de regionale groei stimuleert en een kritisch alternatief biedt voor de Chinese economische activiteiten in Latijns-Amerika’. Suriname houdt alle opties open om zo snel mogelijk over zo veel mogelijk vaccins te beschikken.

Dat de westerse landen zich nu niet van hun beste kant tonen door alle vaccins op te kopen, zullen de Caricom-landen volgens Brathwaite snel vergeten zijn. ‘Ik denk niet dat deze teleurstelling een langdurig effect zal hebben op de Caraïbische gemeenschap. Langzaam maar zeker zullen ook de rijke landen inzien dat wat er nu gebeurt eigenlijk niet kan. Naarmate er meer vaccins op de markt komen, zullen we een betere verdeling zien’, verwacht de politicoloog.

‘We hebben in Suriname maar 400.000 vaccins nodig en we zijn bereid die rechtstreeks aan te kopen. Maar als ik nu bij de grote farmabedrijven in Amerika aanklop, mogen we pas in januari 2022 onze eerste lading verwachten. Zijn we bereid zolang te wachten?’, vraagt gezondheidsminister Ramadhin.

Met de Braziliaanse variant die in zijn achtertuin lelijk huishoudt, houdt Suriname daarom alle opties open om zo snel mogelijk over zo veel mogelijk vaccins te beschikken. Gesprekken met Cuba, India, Rusland en China sluit Ramadhin niet uit, maar hij benadrukt dat elk vaccin in Suriname pas zal worden toegediend als het is goedgekeurd door de WHO.

Met de recentelijk verleende toestemming voor het gebruik van het AstraZeneca-vaccin kan Suriname dankzij het eiland Barbabos alvast beginnen met de vaccinatie van 500 gezondheidswerkers in de frontlinie.

–Zoë Deceuninck-