Donderdag 28 april 2022 – De Russische prijswinnende journalist Pavel Kanygin arriveerde onlangs in Nederland met niet meer dan één koffer. Hij werkt voor de onafhankelijke krant Novaja Gazeta en deed jarenlang onderzoek naar Russische betrokkenheid bij het neerhalen van vlucht MH17. Hij vertelt zijn verhaal aan NU.nl.

Het is nog even wennen voor Kanygin (links op de foto): met zijn vrouw en vierjarige dochtertje woont hij sinds kort in een land waar hij alles kan zeggen en alles kan doen. “Hier in Nederland voel ik me voorlopig op mijn plek”, zegt hij. “Ik kom hier al jaren om het MH17-proces te volgen, ken er journalisten en andere mensen. Ik heb hier een netwerk.” Hij is inmiddels een asielprocedure gestart. Kanygin vroeg onlangs asiel aan in Ter Apel. Na zes dagen verblijf in een tent werd hij door RTL correspondent en vriend Olaf Koens opgehaald (zie foto).

Toen de oorlog op 24 februari uitbrak, gingen veel mensen in Moskou de straat op om te protesteren. Kanygin plaatste berichten op Facebook. Hij was bang en schaamde zich diep voor de oorlog. Hoewel hij een goed ingevoerde journalist is, kwam de Russische inval voor hem toch onverwacht. Hij noemt het al terugkijkend “een shock” en “een nachtmerrie”. Al de volgende dag bracht een politieman een bezoek aan het appartementencomplex waar hij woonde, maar Kanygin was op dat moment niet thuis. “Ze wilden ons angst aanjagen.”

Wie is Pavel Kanygin?

Hij werkte de afgelopen jaren voor de Russische onafhankelijke krant Novaja Gazeta, onder leiding van Nobelprijswinnaar Dmitry Muratov.

De krant moest onlangs onder druk van het Kremlin haar deuren sluiten.

Kanygin deed diepgravend onderzoek naar MH17.

Daarvoor won hij onder meer de prestigieuze Andrei Sakharov-prijs voor journalisten.

‘Heksenjacht’ op critici van het regime

Sinds 6 maart riskeren journalisten vijftien jaar gevangenisstraf wanneer zij de situatie in Oekraïne omschrijven als “een oorlog”. Kanygin: “Er is een heksenjacht begonnen op iedereen die zich kritisch uitlaat over het regime.”

Sinds de invasie is de repressieve sfeer in Rusland volgens hem verder toegenomen. Vrienden zijn massaal vertrokken, anderen worden opgepakt. “Rusland was tot voor kort een min of meer dragelijke autocratie”, zegt hij. “Maar nu worden mensen op grote schaal opgepakt. Het begint steeds meer op een stalinistische dictatuur te lijken.”

Op 28 maart sloot hoofdredacteur Dmitry Muratov de Novaja Gazeta. Hij wilde niet afwachten tot de krant door de overheid zou worden gesloten. Daardoor behield de Novaja Gazeta de vergunning. De hoop is dat de krant snel weer kan verschijnen.

“Muratov blijft hoop houden, dat moet hij ook doen. Hij is als nog één van de weinige onafhankelijke journalisten in Moskou en blijft zich uitspreken, bijvoorbeeld op YouTube. Dat is dapper, maar ik maak me ook zorgen om hem.” Kanygin vreest dat het nog lang gaat duren voordat de krant weer verschijnt. “De autoriteiten vinden het alleen maar fijn dat er geen enkel kritisch geluid meer klinkt.”

Ontvoerder dreigde Kanygin te beschieten

In mei 2014, vlak na de Russische annexatie van de Krim, werkte Kanygin voor de Novaja Gazeta als oorlogsverslaggever in Oekraïne. Hij werd op klaarlichte dag ontvoerd nadat hij had gepubliceerd over het niet eerlijk verlopen referendum over de onafhankelijkheid van de regio’s Luhansk en Donetsk. Die gebieden waren in handen gekomen van de pro-Russische separatisten in Oost-Oekraïne.

Kanygin belandde in handen van een groep criminelen. Het waren angstige uren, waarbij één van de mannen dreigde Kanygins vinger eraf te schieten met een pistool als hij zijn telefoon en laptop niet overdroeg. Uiteindelijk werd hij vrijgelaten nadat hij zijn trouwring, volledige banksaldo en 1.000 euro van een bevriende Duitse verslaggever aan de mannen had overhandigd.

Een half jaar later werd Kanygin er door zijn hoofdredacteur toe overgehaald te stoppen met de oorlogsverslaggeving. Dat gebeurde nadat hij ternauwernood aan de dood was ontkomen tijdens een reportagereis naar het omsingelde stadje

Debaltseve. Met een groep journalisten besloot hij dwars door de linies heen te breken. Daar zaten mensen al weken in schuilkelders zonder voedsel of medicijnen.

De kogels vlogen in het rond

Onderweg werd de auto meerdere keren beschoten. De chauffeur reed met 140 kilometer per uur en zat gebukt onder in de auto. Het was levensgevaarlijk, vertelt Kanygin. De kogels vlogen in het rond. “Het was gekkenwerk, ik was door adrenaline bevangen, wilde de dood in de ogen zien. Ik maakte na terugkeer ruzie met mijn vrienden en collega’s. Dat was niet goed. Pas toen ik in 2019 als fellow een jaar aan de Harvard-universiteit in Boston verbleef, ben ik tot rust gekomen.”

Aanvankelijk had Kanygin weinig zin om in het MH17-dossier te duiken. “Maar al het werk betaalde zich uit; ik was de enige in Rusland die dit belangrijke dossier bleef volgen.” Opnieuw moest Kanygin naar Oost-Oekraïne, dit keer om ter plekke onderzoek te doen naar de ramp. En opnieuw werd hij opgepakt, dit keer door de geheime dienst van de republiek Donetsk. Hij werd in elkaar geslagen en verhoord, zijn ondervragers beschuldigden hem ervan te werken voor de CIA en de Britse geheime dienst MI6. Hij kwam met de schrik vrij.

Kanygin gaat door op YouTube en met podcasts

Nu de krant niet meer wordt gemaakt, is Kanygin actief op YouTube, dat in Rusland nog steeds toegankelijk is. Ook maakt hij een podcast. “Dit zijn de kanalen waardoor Russen ook nu nog onafhankelijk nieuws tot zich kunnen nemen.” Al in Moskou was hij begonnen met een (Russischtalig) YouTube-kanaal. Zijn co-presentator vluchtte naar de Oezbekistan, technici gingen naar Israël. Nu maken ze vanuit hun verschillende standplaatsen nog steeds hetzelfde programma met elkaar. “Het regime in Rusland ziet een dreiging in iedere journalist die zijn werk doet en wil hen het zwijgen opleggen”, zegt hij. “Maar één ding is zeker: ik ga door.”

-nu.nl-