Sinds president Vladimir Poetin eind september de gedeeltelijke mobilisatie afkondigde, ontvluchtten Russen massaal hun land en daarmee een lot aan het front in Oekraïne. Zo ook de 37-jarige Alex uit Sint-Petersburg. Hij verblijft momenteel in Nederland en doet zijn verhaal bij NU.nl.
Alex (volledige naam bekend bij de redactie) zal de “ergste twintig minuten van zijn leven” niet snel vergeten. In een gebouwtje naast de grenspost tussen Rusland en Finland wacht hij op 24 september op uitsluitsel van de militaire rekruteringsdienst. Op dat moment weet hij niet of hij de grens met Finland over zal mogen steken of onmiddellijk wordt teruggestuurd.
“De grens oversteken is als Russisch roulette: niemand weet of je op een bepaalde lijst staat en of je wordt tegengehouden of niet”, vertelt Alex. Zo mag de man met wie hij de tocht aflegde, doorlopen. Zelf moet Alex mee naar het gebouwtje voor een stevig verhoor van drie kwartier. Ze willen weten wat het doel van zijn ‘reis’ is en hij moet alle denkbare papieren tevoorschijn halen. “Ik was erg bang.” Verrassend genoeg komt er na de twintig minuten een militair binnen die enkel zegt: “Goede reis en doe voorzichtig.”

Nu alles enigszins bezonken is, realiseert Alex zich pas wat hij sinds die 21e september in een sneltreinvaart heeft meegemaakt. Op die dag kondigt Poetin aan om – tegen de verwachtingen in – op mobilisatie over te gaan. 300.000 reservisten zullen binnenkort een oproep ontvangen voor de “speciale militaire operatie” in Oekraïne.
“Ik besloot het niet af te wachten. Ik wist dat de grenzen op korte termijn zouden sluiten”, vertelt Alex nu, terwijl hij in een klein Brabants café in zijn sterke zwarte thee roert. De 37-jarige Rus oogt jonger. Zijn kortgeschoren donkere coupe geeft hem een stoere indruk. Maar de blik in zijn ogen verraadt ook de vermoeidheid.
Alex is IT-er en zelfstandig ondernemer. In Sint-Petersburg heeft hij al acht jaar een succesvol taxibedrijf dat hij nu vanuit Nederland probeert aan te sturen. Ook handelde hij in auto-onderdelen, een business die sinds de sancties tegen Rusland vrijwel stilligt.
Hoewel hij nooit militaire training heeft gevolgd en bovendien een aandoening heeft in zijn ruggenwervel, weet Alex dat het een kwestie van tijd is voordat ook hij – tegen zijn zin – zal worden opgeroepen. “Hoewel het Kremlin benadrukte dat alleen reservisten werden gemobiliseerd, gingen er toen al verhalen rond dat zelfs zwangere vrouwen, senioren en mensen met een beperking de oproep ontvingen.” Vrienden van Alex die officieel niet in aanmerking kwamen voor de oproep, ontvingen al een brief.

Van Sint-Petersburg naar een Brabants dorpje met 2.500 inwoners
De beslissing om alles achter te laten neemt hij dan ook halsoverkop. “Thuis had ik een bedrijf, een vriendin en een kind. Ik woonde in een prachtige stad. Maar ik wist ook dat hoe later ik deze beslissing zou nemen, hoe moeilijker het zou worden om uit Rusland weg te komen.”
In welgeteld twee dagen pakt Alex zijn spullen voor onbepaalde tijd, regelt hij een volmacht met een advocaat en neemt hij afscheid van zijn dierbaren. In de tussentijd lopen de prijzen van de vluchten naar Kirgizië, waar zijn schoonfamilie vandaan komt, op tot meer dan (omgerekend) 1.000 euro. Hij is duidelijk niet de enige met het idee om te vertrekken.
Naar Kirgizië vliegen is geen optie meer, want ondanks zijn goedlopende bedrijf is dat bedrag voor hem onbetaalbaar. Samen met een Russische familievriendin die al jaren in Nederland woont, stippelt Alex een route uit via de (inmiddels gesloten) Finse grens, zo’n 150 kilometer van Sint-Petersburg.
Ver voor die grenspost verschijnen lange files. “Er reden mensen op en neer om ons naar de grens te rijden voor hoge bedragen. Eerst moest ik 400 euro betalen, maar na een beetje onderhandelen mocht ik voor de helft mee.”
Alex wordt afgezet en legt het laatste stuk naar de grens te voet af. Daar ondergaat hij het verhoor en de ‘helse’ twintig minuten. Na een reis via Finland en Duitsland kan hij voorlopig verblijven bij de vriendin in Nederland met wie hij eerder zijn vluchtroute had uitgedokterd.
En zo belandt de Rus uit het kosmopolitische Sint-Petersburg in een stil Brabants dorpje met nauwelijks 2.500 inwoners. Nog geen week na zijn aankomst in Nederland stuurt zijn vriendin hem vanuit Sint-Petersburg een foto van een officiële brief met stempel op de deurmat. “Daar is-ie dan.”
Afkondiging mobilisatie paniekmoment voor veel Russen
Als hij nu terugkijkt, blijft Alex erbij dat hij de juiste keuze heeft gemaakt om te vertrekken. Het is voor hem absoluut geen optie om zich bij het leger aan te sluiten. “Sinds de annexatie van de Krim in 2014 ben ik tegen het beleid van president Poetin. Ik wil niet zijn oorlog vechten in een ander land; ik wil geen moordenaar zijn”, zegt hij fel. “Ik geloof dat iedere soldaat die meedoet aan de strijd in Oekraïne ooit verantwoordelijk zal worden gehouden.”

De afkondiging van de mobilisatie noemt Alex een “paniekmoment voor heel veel jonge mensen in Rusland”. Er volgen protesten en naar schatting honderdduizenden Russen ontvluchten het land. Tegelijkertijd ziet hij dat die groep niet erg divers is. Vooral jonge, hoogopgeleide, grootstedelijke professionals die Engels spreken, lijken Rusland te verlaten; mensen met de middelen en het perspectief om ergens anders een leven op te bouwen.
“Veel anderen hebben niet dezelfde kansen: zij hebben minder geld en spreken geen andere talen. Een deel van hen vertrouwt op de staatsmedia, wordt verleid door het militaire salaris en denkt door de propaganda iets eervols voor hun land te doen”, zegt Alex. “Ik vraag me af wat dit op termijn met Rusland zal doen.”
Zelf kan hij de komende tijd in ieder geval niet naar huis. “Ik ben bang dat ik word opgesloten als dienstplichtontloper of alsnog naar het front word gestuurd als ik terugga.” In Telegram-groepen waarin leden elkaar bijpraten over de mobilisatie, verschijnen dagelijks niet te verifiëren verhalen over mannen die van de straat worden geplukt en worden meegenomen naar militaire rekruteringskantoren. Van sommigen wordt beweerd dat zij regelrecht en onvoorbereid naar het front worden gestuurd en zelfs overlijden. Alex leest alles.
Pas als Rusland de oorlog verliest, of als er ooit een nieuwe regering komt, zal Alex naar eigen zeggen terugkeren. Dat laatste ziet hij binnenkort niet gebeuren, al houdt hij hoop voor ‘een nieuw Rusland’.
Voor nu blijft hij dan ook in Europa. Naast zijn werk vult hij de dagen met het analyseren van regelgeving voor een tijdelijke werkvergunning in verschillende Europese landen, waaronder Portugal (“dat land heeft een grote IT-sector”) en Montenegro. Als alles lukt met haar visum, treft Alex zijn vriendin volgende maand in Frankrijk. “Vanuit daar zullen we onze toekomst moeten gaan uitdenken. Dat voelt surreëel.”

President Poetins gedeeltelijke mobilisatie
De Russische president Vladimir Poetin riep op 21 september 300.000 reservisten (militaire oproepkrachten) op zich te melden voor mobilisatie. Daarmee is dit de grootste mobilisatie die in Rusland plaatsvindt sinds de Tweede Wereldoorlog.
Jonge Russen die in aanmerking komen steken sindsdien massaal de grenzen van Georgië, Kirgizië en Kazachstan over.
Volgens de onafhankelijke krant Novaya Gazeta Europa zijn er intussen meer dan 250.000 mensen vertrokken. De krant baseert zich op bronnen binnen het Kremlin.
Finland sloot onlangs de grens met Rusland en ook de Baltische staten verscherpten de regels.
Maandag meldde de burgemeester van Moskou dat de mobilisatie in de hoofdstad compleet is. Van tweede stad Sint-Petersburg is op de dag van schrijven nog niets nieuws bekend.
Hoe werkt het met Russische vluchtelingen in Nederland?
Russische vluchtelingen die hier asiel willen aanvragen, moeten zij zich net als andere asielzoekers melden in Ter Apel. Daar beslist de IND per persoon over de asielaanvraag. Op dit moment neemt de IND geen beslissingen over asielaanvragen van Russische dienstplichtweigeraars (moratorium), omdat de situatie in Rusland nog te onduidelijk zou zijn.
Alex verblijft momenteel op een tijdelijk visum in Nederland en hij wil hier geen asiel aanvragen. Daarom hoeft hij niet in een asielzoekerscentrum of een noodopvanglocatie te verblijven, maar kan hij bij een vriendin logeren.

-nu.nl-