“Een ernstige bedreiging van onze fundamentele mensenrechten”
Op 22 mei 2023 verschenen de eerste verhalen over waterverontreiniging door cyanide in de media. Dit zorgde voor een behoorlijke opschudding in Suriname. De aanleiding voor de berichten was een gerucht dat een boot met aan boord een grote hoeveelheid van de zeer giftige en dodelijke chemische stof, gekapseisd was in het Brokopondo-stuwdam; het grootste waterreservoir van Suriname. Het gerucht is niet geverifieerd. Het is echter publieksgeheim dat cyanide op grote schaal wordt gebruikt in de kleinschalige illegale goudwinning nabij verschillende dorpen in het district Brokopondo, waar ook de dam ligt. Hetgeen hierop volgde bleek een verstrengeling van politieke en enge eigenbelangen, radeloze dorpelingen en tegenstrijdige informatie van de zijde van talloze regeringsfunctionarissen.

Achtergrondinformatie Brokopondo-stuwmeer
Het Brokopondo-stuwmeer is ontstaan door de aanleg van de Afobakadam over de Surinamerivier tussen 1961 en 1964. Het dient als een waterkrachtbron voor de hoofdstad van Suriname, genaamd Paramaribo, en werd aanvankelijk gebouwd om de productie van aluminiumoxide en aluminium te ondersteunen. Voor de bouw werden dorpen onder water gezet en moesten dorpelingen gedwongen een ander veilig heenkomen zoeken; het beïnvloedde de levens van ongeveer 5.000 mensen.

Bedreiging voor het dagelijks leven van tribale volken
Ogenschijnlijk lijkt het erop dat het momentum van de cyanidekwestie is afgenomen. Het onderwerp wordt niet meer zo breed uitgemeten in de media en is geen ‘gesprek van de dag’ meer binnen de samenleving. Maar “schijn bedriegt”, zegt een lokale vrouw die geboren en getogen is in een dorp in Brokopondo. Uit angst voor rancune en omwille haar veiligheid blijft zij anoniem. Het probleem met betrekking tot cyanide-vervuiling is echter zo ernstig dat zij zich hierover moet uitspreken, zegt ze. “Onze fundamentele mensenrechten worden bedreigd”, zegt ze verontrust. Volgens haar gebruiken de meeste dorpelingen het water uit het reservoir of rivieren en kreken nabij goudwinningsactiviteiten, niet meer. Ze vertrouwen er niet op dat het water nog veilig en gezond is. “Als tribale gemeenschap is een deel van onze bevolking afhankelijk van de visvangst bij het Stuwmeer om in het levensonderhoud te voorzien. Omdat het water vervuild blijkt te zijn kunnen we niet garanderen dat de vissen veilig zijn voor consumptie”, stelt ze. De anonieme dorpeling zegt over de informatiestroom vanuit de overheid verder: “Er is zoveel tegenstrijdige informatie vanuit de regering, we weten niet wat juist is of onjuist.”

Disbalans in informatie

Ronny Asabina, de volksvertegenwoordiger van Brokopondo in het parlement, spreekt zijn afkeuring uit over de wijze waarop de regering tot nu toe met de cyanidekwestie is omgegaan. Hij benadrukt dat districtscommissaris Ludwig Mendelzoon en de minister van Ruimtelijke Ordening en Milieu, Marciano Dasai, eerst hebben bevestigd dat er inderdaad sprake was van vervuiling en kort daarna “verklaren deze regeringsfunctionarissen dat er geen sprake is van cyanide. Wat moeten de dorpelingen dan geloven?”luidt zijn retorische vraag.

Asabina ziet een enorme disbalans in de uitwisseling van informatie tussen de regering en de lokale gemeenschap. Dit heeft volgens hem geresulteerd in een grote vertrouwenscrisis. Net als de lokale bewoner zegt Asabina dat de meeste mensen geen water uit het reservoir of zelfs kraanwater meer gebruiken. Zo bang zijn ze voor de gevolgen. De tribale gemeenschappen gebruiken nu uitsluitend regenwater voor hun dagelijkse behoeften. Dit is vaak niet voldoende. “De regering stuurde onlangs een grote tank drinkwater naar het gebied. Wat volgde was dat dorpelingen tot het uiterste gingen om zelfs de kleinste hoeveelheid in handen te krijgen”, zegt Asabina.

Kleinschalige illegale goudwinning
In Suriname zijn er slechts twee bedrijven, multinationals, Newmont Suriname en Zjin Mining Group Limited (Rosebel Gold Mines), die toestemming hebben van de overheid om cyanide in te voeren en te gebruiken. En dat onder strikte regels en voorzorgsmaatregelen. Volgens de minister van Ruimtelijke Ordening & Milieu zijn deze bedrijven onderworpen aan een streng beleid vanuit het Nationaal Instituut voor Milieu en Ontwikkeling in Suriname (NIMOS). Zo wordt er ook voor gezorgd dat er op de juiste manier wordt omgegaan met cyanide-afvalwater, om de risico’s voor het milieu te beperken. De ROM-minister bevestigt dat cyanide gebruikt wordt in de kleinschalige goudwinning; een ongereguleerde en illegale sector.

NIMOS heeft monsters uit mijnen geanalyseerd en die geven waarden aan van ongeveer 1.600 maal de toegestane concentratie voor drinkwater met het giftig chemisch goedje erin, zoals is vastgesteld door het Amerikaanse “Environmental Protection Agency”.
Dasai zegt ook dat het water in het Brokopondo-stuwmeer echter geen sporen van cyanide bevat. Volgens hem is het kraanwater daar ook veilig voor consumptie. Het ministerie zou momenteel het water uit rivieren en kreken in de buurt van de goudmijnen monitoren, stelt de bewindsman. “We zijn voortdurend bezig met het monitoren van watervoorraden op locaties in de buurt van de mijnen. De gegevens zullen wij op een later moment bekendmaken, wanneer het rapport is afgerond”, luiden zijn woorden.   

Cyanidegebruik in goudwinning en milieugevaren
Het gebruik van cyanide in de goudwinning is voornamelijk voor het winnen van goud uit erts: in een proces dat cyanide-uitloging wordt genomed. De productie van cyanide omvat het gebruik van verschillende chemicaliën en processen die vaak gepaard gaan met een koolstofvoetafdruk. De energie-intensieve productie ervan en het transport dragen bij aan de uitstoot van broeikasgassen en hebben een indirecte invloed op de klimaatverandering. Een onjuist  verwerkingsprocedure, of  zogeheten “spills”, kunnen leiden tot de verontreiniging van watervoorraden. Dit verontreinigd water heeft nadelige gevolgen voor de aquatische eco-systemen en het milieu, zoals het vrijkomen van broeikasgassen. Het kan bijvoorbeeld het natuurlijke evenwicht van het waterleven verstoren, wat leidt tot de afbraak van organisch materiaal en de daaropvolgende productie van methaan; een krachtig broeikasgas.
Het is belangrijk te beseffen dat het gebruik ervan in de goudwinning indirect kan bijdragen aan klimaatverandering, en een directe link vormt met milieu- en gezondheidsproblemen.

Milieu- en gezondheidsrisico’s
Erlan Sleur, voorzitter van biodiversiteitsbeschermingsorganisatie “Probios”, is het niet eens met de kijk van minister Dasai op de veiligheid van het water in het stuwmeer. Sleur, die zijn eigen onderzoek heeft gedaan, zegt “dat elk genomen monster slechts een momentopname is. Het reservoir is extreem groot in oppervlakte, ongeveer 1.560 km2, het is dus zeker mogelijk dat een deel verontreinigd is, terwijl het monster op een andere locatie in het reservoir is genomen. Het is dus onverantwoord van de Milieuminister om te stellen dat er totaal geen sprake is van cyanidevervuiling,”, stelt Sleur. Hij is van mening dat het gebruik van cyanide in de kleinschalige illegale goudwinning alsook door de grote goudmijnbedrijven, een dreigend gevaar vormt voor het milieu en mens.

De milieuactivist ziet dat cyanide voornamelijk door Chinese bedrijven wordt geïmporteerd als een ijzer (II) cyanideverbinding. Sleur stelt dat dit wordt gedaan om de vrije cyanidemoleculen te verhullen, zodat deze bij het analyseren niet gedetecteerd kunnen worden. “Valse productbeschrijvingen komen er ook bij kijken. Het is een operatie die onder bedrog wordt ondernomen”. Sleur beschrijft vervolgens de wijze waarop de kleinschalige gouddelvers omgaan met cyanide-afvalwater. “Er wordt aan de giftige stof grote hoeveelheden water toegevoegd alvorens deze in het milieu wordt vrijgelaten. Grote hoeveelheden water zijn op geen enkele manier een afdoend veiligheidsmaatregel om de toxische eigenschappen van cyanide te neutraliseren”, is zijn conclusie.

Bedreiging voor aquifers en de noodzaak van duurzame oplossingen
Professor Max Huisden, gespecialiseerd in waterbeheer en bioactieve moleculen, is het volledig eens met Sleur over de gevaren van cyanide. Huisden beschrijft het effect van het gif in een levend organisme in detail. “Cyanide is een acuut gif. Het werkt door mitochondriën die energie leveren om het leven in stand te houden, aan te vallen”, zegt hij onder anderen. Vervolgens plaatst hij vervuiling met cyanide in een groter context en geeft hij aan dat er veel meer speelt dan waarneembaar is. “Suriname is gezegend met grote hoeveelheden schoon grondwater uit watervoerende lagen (aquifers). Als zelfs de kleinste chemische verontreiniging in deze watervoorraden terechtkomt, kan dit een catastrofe veroorzaken, die zowel de nationale gezondheid als onze biodiversiteit ernstig zal aantasten”, aldus Huisden. Des te meer reden om voor eens en voor altijd op een duurzame manier watervervuiling bestrijden.

Dit verhaal is gepubliceerd met de steun van de Caribbean Climate Justice Journalism Fellowship, een partnerschap tussen Climate Tracker en Open Society Foundations.

Stefanie Lauchman
Bron: STVS